ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

«Οι μύθοι είναι ένα σπασμένο κάτοπτρο της αλήθειας, όπως το Ουράνιο τόξο είναι η αντανάκλαση του Φωτός του Ήλιου, του οποίου οι ακτίνες διαθλώνται εντός των νεφών. Από τον σπασμένο όμως καθρέπτη, είναι δυνατόν να συγκεντρώσουμε τα θραύσματα, και να ανασυνθέσουμε την αρχική εικόνα…».
Πλούταρχος.

"Ορισμοί του μύθου

“Η πρωτόγονη και αδέξια προσπάθεια εξήγησης του φυσικού κόσμου (Frazer).”

“Η παραγωγή ποιητικής φαντασίας από τα προϊστορικά χρόνια που έχει παρερμηνευθεί από τις γενιές που ακολούθησαν (Müller).”

“Μια πηγή αλληγορικών οδηγιών για την διαμόρφωση του ατόμου και της κοινωνικής του ομάδας (Durkheim).”

“Ένα συλλογικό όνειρο, συμπτωματικό αρχετυπικών ορμών, που προέρχεται μέσα από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής (Jung).”

"Ο μύθος είναι μια γλώσσα που λειτουργεί σε ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο όπου το νόημα "απογειώνεται" από το γλωσσικό έδαφος στο οποίο κυλά (Lévi-Strauss)."

Οι μυθικές ιστορίες φαντάζουν αυθαίρετες, ανούσιες, παράλογες παρόλα αυτά όμως φαίνεται πως επανεμφανίζονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Μια "ευφάνταστη" δημιουργία του μυαλού σε μία περιοχή του κόσμου θα ήταν μοναδική όμως- δεν θα μπορούσε να βρεθεί ξανά σε έναν εντελώς διαφορετικό τόπο (Levi-Strauss, 1995).

Μυθική αφηγηματική δομή

Ο μύθος πάντα αναφέρεται σε γεγονότα που υποτίθεται έλαβαν χώρα στο μακρινό παρελθόν. Αλλά αυτό που δίνει στον μύθο λειτουργική αξία είναι ότι το συγκεκριμένο μοτίβο που παρουσιάζει είναι διαχρονικό, περιγράφει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. (Levi-Strauss, 1983).

Η μυθολογία είναι στατική, συναντάμε τα ίδια μυθικά στοιχεία συνδυασμένα ξανά και ξανά. Είναι όμως ένα κλειστό σύστημα σε αντίθεση με την ιστορία που μπορεί να θεωρηθεί ένα ανοιχτό σύστημα (Levi-Strauss, 1995).

Ο όρος ελληνική μυθολογία καλύπτει το σύνολο των μύθων και των διδαχών που σχετίζονται με την ελληνική παράδοση, έτσι όπως παρουσιάζονται στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Ως ελληνική μυθολογία ορίζεται συγκεκριμένα η αφήγηση των μυθικών ιστορημάτων που δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και αφορούσαν τους θεούς και τους ήρωές τους, τη φύση του κόσμου και τις τελετουργικές πρακτικές της λατρείας τους.

Οι σύγχρονοι ερευνητές αναφέρονται στους μύθους και τους μελετούν , για να κατανοήσουν τον συμβολισμό τους, τους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς των αρχαίων Ελλήνων και γενικά τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Οι χρονολογικά μεταγενέστεροι ελληνικοί μύθοι εντάσσονται στον χώρο της λαογραφίας και δεν αφορούν τη μυθολογία με την καθ'εαυτού στενή έννοια του όρου.

Η ελληνική μυθολογία συνίσταται σε μια πλούσια συλλογή αφηγημάτων που αναφέρονται στην προέλευση του κόσμου και εξιστορούν την ζωή και τις περιπέτειες μιας ευρείας ποικιλίας θεών, ηρώων, ηρωίδων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων. Αυτές οι ιστορίες αρχικά διαμορφώθηκαν μέσω της προφορικής και ποιητικής παράδοσης, πριν να διαδοθούν γραπτώς μέσα από τα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας.
Οι παλαιότερες γνωστές λογοτεχνικές πηγές είναι τα δύο έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου (8ος αιώνας π.Χ.), που είναι αφιερωμένα στα γεγονότα του Τρωικού πολέμου και στις περιπέτειες του Οδυσσέα που ακολούθησαν.
Θεωρούνται επίσης κατ'εξοχήν πολύτιμη πηγή στοιχείων τα ποιητικά έργα του Ησιόδου (8ος αιώνας π.Χ.), η Θεογονία και τα Έργα και Ημέραι, που αναφέρονται στην αρχαία ελληνική αντίληψη για την δημιουργία του κόσμου, την διαδοχή των θείων κυβερνητών, τη διαδοχή των ανθρώπινων εποχών, την προέλευση του ανθρώπινου δράματος και των θυσιαστικών πρακτικών.
Διάφοροι μύθοι έχουν επίσης συντηρηθεί από τους ομηρικούς ύμνους, τμήματα ποιημάτων του επικού κύκλου, λυρικά ποιήματα, έργα τραγωδών του 5ου αιώνα π.Χ., γραφές των μελετητών και των ποιητών της ελληνιστικής περιόδου και κείμενα από συγγραφείς των ρωμαϊκών χρόνων, όπως του Πλούταρχου και του Παυσανία.

Οι θεότητες της θάλασσας

Ο Ωκεανός

"Στην Οδύσσεια ο Ωκεανός περιγράφεται σαν μια μεγάλη εξωτερική θάλασσα, ενώ στην Ιλιάδα, βαθύρροος,είναι ποταμός που περιβρέχει την κυκλική επιφάνεια της γης (Σ 607), γι' αυτό και ο Ήφαιστος τον τοποθετεί στον εξωτερικό κύκλο της ασπίδας του Αχιλλέα.

Και στη Θεογονία του Ησιόδου ως ποταμός, πατέρας όλων των ποταμών (337-345), εκτείνεται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα περιβάλλοντας τη γη, στα κυκλικά νερά του οποίου βυθίζεται ο ήλιος μέσα σε χρυσό κύπελλο και αφού τα διασχίσει από τον κήπο των Εσπερίδων μέχρι τη γη των Αιθιόπων, φτάνει πάλι στην ανατολή λίγο πριν την αυγή.

Ο Μίμνερμος γράφει (απ. 10):

[…] διασχίζει τα κύματα πάνω στο θεσπέσιο κρεβάτι του,

[…] πάνω στο κύμα

γοργογλιστράει κοιμισμένος απ' των Εσπερίδων τη χώρα

στη γη των Αιθιόπων, όπου το γρήγορο άρμα του και τ' άλογά του

σταματούν ως να 'ρθει η πουρνογέννητη Αυγή·

τότε του Υπερίονα ο γιος ανεβαίνει πάνω στο άρμα του.

Στο Φ της Ιλιάδας (στ. 194) ο Ωκεανός περιγράφεται ως πηγή όλων των υδάτων, γλυκών και αλμυρών, επίγειων και υπόγειων, τα οποία περικλείονται από τον ρου του, όπως ακριβώς και ο Ποσειδώνας θεωρούνταν θεός όλων των υδάτων, όχι μόνο των θαλασσίων. Προφανώς, γι' αυτό το λόγο εμφανίζεται να αποκτά με τη γυναίκα του, και αδελφή του, Τηθή τρεις χιλιάδες παιδιά.

Αντίστοιχα, οι κόρες του, οι Ωκεανίδες, ενώθηκαν με θεούς και θνητούς και γέννησαν πολυάριθμα παιδιά. Και όπως ο πατέρας τους, έτσι κι αυτές είναι νύμφες της θάλασσας και των γλυκών νερών -πηγές, ρυάκια, λίμνες, προσωποποιούνται. Τις γνωρίζουμε και ως συνοδούς της Άρτεμης ή της Περσεφόνης. Σε αυτές αναθέτει ο Δίας το μεγάλωμα παιδιών, οπότε συνεργάζονται με τον Απόλλωνα και με τα αδέλφια τους, τους ποταμούς, είναι δηλαδή Κούραι και Κουροτρόφοι (Θεογονία 346-366). Ωκεανίδες είναι η Στύγα, η Ευρώπη, η Καλυψώ, η Μήτις και η Ευρυνόμη, πρώτη και τρίτη σύζυγος του Δία αντίστοιχα, η Διώνη.

Πάντως, από τη συνέλευση των θεών στον Όλυμπο, όπου ο Δίας προτρέπει όλους τους αθάνατους να ριχτούν στη μάχη στο πλευρό είτε των Τρώων είτε των Αχαιών, απουσιάζει ο Ωκεανός, ενώ δεν παρευρίσκεται Κανείς από καμιά νύμφη απ΄ όσες / κρατούν τα δάση, τες πηγές και τα χλωρά λιβάδια·(Ιλ., Υ 8-9).
Ο Ωκεανός προσδιόριζε το δυτικό όριο του αρχαίου κόσμου, τον Ατλαντικό Ωκεανό, θεωρούνταν όμως και ποταμός που περιβάλλει τη γη.

Ο Ωκεανός απεικονιζόταν με λευκή γενειάδα, σε μια ιερατική ακινησία πίσω από τη Γαία, κρατώντας στα χέρια του το σκήπτρο της εξουσίας. Η απεικόνιση αυτή μας παραπέμπει στους στίχους 726-728 από τη Θεογονία του Ησιόδου:
Γύρω από αυτόν [τον Τάρταρο] υπάρχει ένας χάλκινος φράχτης. και η νύχτα ολοτρόγυρα / σε τρεις σειρές είναι χυμένη γύρω από τον τράχηλο. και πάνωθε / είναι οι ρίζες της γης και της απέραντης θάλασσας.

Σύμφωνα με αυτό το κοσμοείδωλο η γη και η θάλασσα έχει ρίζες, και το χειμώνα τα κλαδιά ενός δένδρου μοιάζουν με μεγάλες αναποδογυρισμένες ρίζες, όπως παριστάνεται σε αρχαίο κρατήρα. Θα θυμίσουμε επίσης ότι σύμφωνα με τον Φερεκύδη (DK 55) πάνω στα κλαδιά μιας βαλανιδιάς ο Δας απόθεσε έναν πέπλο στολισμένο με τη Γη και τον Ωγηνό, που αντιπροσωπεύουν την επιφάνεια της γης, χωρίς όμως να μπορεί κανείς να αποφανθεί με βεβαιότητα αν ο Ωγηνός είναι το ποτάμι που περιρρέει τη γη ή η θάλασσα. Μήπως λοιπόν εδώ έχουμε την απεικόνιση αυτής της αντίληψης; Εξάλλου, η Γη και ο Ωκεανός, η γη και το νερό, είναι απαραίτητα στοιχεία για τη δημιουργία της ζωής.

Θεωρούμε ότι οι διάφορες απεικονίσεις του Ωκεανού δεν μπορεί παρά να σχετίζονται με τους σχετικούς επιμέρους μύθους ή με τις κοσμογονικές παραδόσεις. "

Πηγή: Δ. Μήττα, Μορφές και θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

Ωκεανός.

Βόρεια ζωφόρος του βωμού του Δία στην Πέργαμο, 180 π.Χ. Βερολίνο, Staatliche Museen.

Τα μνημειακά στοιχεία στις Μυκήνες και τη Μινωική Κρήτη βοήθησαν στην επίλυση πολλών ερωτημάτων που προέκυπταν από τα ομηρικά έπη και χορήγησαν αρχαιολογικές αποδείξεις για πολλές από τις μυθολογικές λεπτομέρειες που αφορούν τους Θεούς και τους ήρωες.

Η ελληνική μυθολογία απεικονίστηκε επίσης σε χειροποίητα αντικείμενα. Στην αρχαϊκή, κλασσική και ελληνιστική περίοδο, οι ομηρικές και διάφορες άλλες μυθολογικές σκηνές συμπληρώνουν τα υπάρχοντα λογοτεχνικά στοιχεία.

Η ελληνική μυθολογία έχει ουσιώδη επιρροή στον δυτικό πολιτισμό γενικότερα, στην φιλοσοφία του, στην ιστορία του, στην πολιτική του, στις τέχνες και στη λογοτεχνία του και θεωρείται βασικό στοιχείο της δυτικής κληρονομιάς. Αποτελεί δε μέρος της εκπαίδευσης, από νεαρή ηλικία, σε πολλές δυτικές χώρες με σημαντική ελληνομάθεια. Ποιητές, διανοούμενοι και καλλιτέχνες από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα έχουν αντλήσει από την ελληνική μυθολογία έμπνευση, έχουν αποδώσει σύγχρονες έννοιες και έχουν ανακαλύψει σχετικότητα με τα κλασσικά μυθολογικά θέματα και τον σύγχρονο κόσμο.

Η Θάλασσα και οι θαλάσσιες θεότητες

Η Θάλασσα κατά την ελληνική Μυθολογία ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της έννοιας του αλμυρού υγρού στοιχείου και προστάτιδα αυτού. Ήταν κόρη κατ' άλλους της Γαίας και μόνο αυτής, που κατά τον ίδιο τρόπο, δηλαδή μόνο από τις δημιουργικές δυνάμεις που κληρονόμησε από το Χάος, και χωρίς τη βοήθεια του Έρωτος, κυοφόρησε τον Ουρανό και τα Όρη. Κατ΄ άλλες μυθολογικές παραδόσεις η Θάλασσα ήταν κόρη του Αιθέρα και της Ημέρας, μητέρα των Ροδίων, των Τελχινών καθώς και της Αφροδίτης.

Παραστάσεις της θεότητας αυτής υπήρχαν ελάχιστες με σαφή υπεροχή του θεού Ποσειδώνα. Από τις πιο ονομαστές απ΄ αυτές ήταν, ήταν εκείνη στο Ναό του Ποσειδώνα στην αρχαία Κόρινθο, που φερόταν η Θάλασσα, στη βάση συμπλέγματος του θεού Ποσειδώνα με την Αμφιτρίτη, να κρατά στην αγκαλιά της την κόρη της Αφροδίτη, περιστοιχιζόμενη από τις Νηρηίδες.Το σύμπλεγμα αυτό ήταν αφιέρωμα του Ηρώδη του Αττικού.

Πόντος και Θάλασσα

Οι ελληνικές θαλάσσιες θεότητες είναι μία κατηγορία θεών και θεοτήτων. Ο κύριος θεός σε αυτή την κατηγορία είναι ο Ποσειδώνας ενώ υπάρχουν και άλλες υποκατηγορίες όπως οι Νηρηίδες,οι Ωκεανίδες κτλ.Αυτές οι θεότητες βρίσκονται και ζουν στις θάλασσες.Μία από αυτές τις θεότητες είναι η Θέτις,μητέρα του ξακουστού Αχιλλέα.

Ο λαός μας από τα πανάρχαια χρόνια είναι στενά συνδεδεμένος με τη θάλασσα .

Αυτό καταμαρτυρούν οι ιστορίες , οι μύθοι και οι παραδόσεις που υπάρχουν γι αυτήν .

Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρεψαν τον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη , το Νηρέα και τις Νηρηίδες . Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας, είχε χτίσει το παλάτι του στο πιο όμορφο σημείο του βυθού.

Ο Οδυσσέας περιπλανήθηκε δέκα χρόνια στη Μεσόγειο , γνώρισε πολλούς λαούς , θαλάσσια τέρατα σαν τη Σκύλα και τη Χάρυβδη και γοητεύτηκε από το τραγούδι των Σειρήνων.

Ο Γλαύκος, θαλάσσια θεότητα βοηθάει και σώζει τους ναυτικούς.

Η Γοργόνα, η αδελφή του Μέγα-Αλέξανδρου ρωτάει αν ζει ο βασιλιάς.

Ο Αι-Νικόλας σήμερα, προστάτης άγιος των ναυτικών, έκανε θαύματα και βοηθάει ναυτικούς και ψαράδες στον αγώνα τους.

Ο Ποσειδώνας

Μια χώρα όπως η Ελλάδα, που βρέχεται στη μεγαλύτερη έκτασή της από θάλασσα και περιλαμβάνει χίλια περίπου μικρά και μεγάλα νησιά, δεν ήταν δυνατόν να μην έχει ένα θεό κατεξοχήν θαλασσινό. Αυτός ήταν ο Ποσειδώνας, ένας από τους δώδεκα Ολύμπιους θεούς, αδερφός του Δία και του Πλούτωνα.

Ο Ποσειδώνας, όπως και τ' αδέρφια του, έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του μέσα στο σκοτεινό στομάχι του πατέρα του Κρόνου. Μέχρι τη στιγμή που ο αδερφός τους, ο Δίας, με το μαγικό βοτάνι της Μήτιδας, κατάφερε να τους βγάλει από την ιδιόμορφη φυλακή τους.

Υπήρχαν όμως και άλλοι μύθοι σχετικά με τη γέννηση του θαλασσοσείστη θεού. Έτσι, οι αρχαίοι ποιητές διηγούνται ότι η Ρέα και στην περίπτωση του Ποσειδώνα κατάφερε να ξεγελάσει τον άντρα της. Αντί να του δώσει να καταπιεί το θεϊκό βρέφος, του έδωσε τυλιγμένο στα σπάργανα ένα νεογέννητο αλογάκι. Κατόπιν, για να μην ακούσει ο φοβερός παιδοφάγος το κλάμα του μωρού, η Ρέα το έβαλε να μεγαλώσει ανάμεσα σ' ένα κοπάδι πρόβατα· τα βελάσματά τους κάλυπταν τις φωνές του. Ανέθεσε μάλιστα την ανατροφή του στη Νύμφη Άρνη. Κάποια μέρα που ο Κρόνος πέρασε από εκεί, επειδή όλο και του φαινόταν πως άκουγε μωρουδίστικο κλάμα, ρώτησε την Άρνη αν υπήρχε κοντά κάποιο μωρό.

Μα αυτή του απάντησε περιγελαστικά:

- Πώς θέλεις να βρεθεί μωρό εδώ πέρα; Ποιος θα το γεννήσει, οι κατσίκες και οι προβατίνες ή εγώ που είμαι ανύπαντρη κοπέλα;

Έτσι ο Κρόνος έφυγε ντροπιασμένος. Όμως στο εξής η Άρνη είχε συνέχεια το νου της, μήπως φανεί ξαφνικά ο φοβερός Τιτάνας στα μέρη της και ανακαλύψει το παιδί. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο και ο Ποσειδώνας θα βρισκόταν αστραπιαία στο τεράστιο στομάχι του, μα και η ίδια δε θα είχε καλύτερο τέλος. Γι' αυτό κάλεσε τους Τελχίνες, θεότητες παρόμοιες με τους Κουρήτες της Κρήτης, που προστάτευαν τον Δία. Κάθε φορά που ο νεογέννητος έκλαιγε, οι άγριοι Τελχίνες άρχιζαν να χορεύουν, να βγάζουν κραυγές και να χτυπούν τα δόρατά τους πάνω στη γη. Μέσα σε τόσο μεγάλο πανικό και σε τέτοια φασαρία ο Κρόνος δεν μπορούσε ν' ακούσει τίποτα. Μαζί με τους Τελχίνες ανέλαβε τη φροντίδα του θεϊκού βρέφους και η Ωκεανίδα Καφείρα, μετά από παράκληση της θείας της Ρέας.
Λένε πως οι θεϊκοί δαίμονες χάρισαν στον Ποσειδώνα το παντοδύναμο όπλο του, την τρίαινα, σύμφωνα όμως με άλλες παραδόσεις του την είχαν δωρίσει οι Κύκλωπες. Μάλιστα, ο Ποσειδώνας, όταν μεγάλωσε και ανδρώθηκε, γνώρισε την αδερφή των συντρόφων του, την Αλία και την ερωτεύτηκε. Από αυτήν απέκτησε έξι γιους.

Ανάλογα με την εκδοχή της γέννησης του θεού που ακολουθεί η κάθε παράδοση, άλλοτε θεωρείται μικρότερος και άλλοτε μεγαλύτερος από τον Δία. Πάντως, αυτό που έκανε τα πρώτα χρόνια της ζωής του ήταν να βοηθήσει τα αδέρφια του, έτσι ώστε να βγάλουν από τη μέση τον πατέρα τους και τους υπόλοιπους Τιτάνες και να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους. Μετά απ' αυτό, οι τρεις γιοι του Κρόνου αποφάσισαν να μοιράσουν τον κόσμο. Με πρόταση του Δία, χώρισαν τον κόσμο σε τρεις επικράτειες, τον Ουρανό, τη θάλασσα και τον Κάτω Κόσμο. Ο Όλυμπος και η Γη έμεναν κοινοί τόποι για να τους επισκέπτονται όποτε ήθελαν. Επειδή και οι τρεις ήθελαν τον ουρανό και κανένας φυσικά δεν ήθελε να βασιλεύει για όλη του τη ζωή στον Άδη, έκαναν κλήρωση. Ο Δίας τράβηξε πρώτος και του έλαχε η βασιλεία του ουρανού. Ο Ποσειδώνας τράβηξε δεύτερος και του έτυχε η θάλασσα. Ο Πλούτωνας αμέσως κατσούφιασε, μα γρήγορα αποδέχτηκε τη μοίρα του και αποτραβήχτηκε στο σκοτεινό του βασίλειο.

Ο Ποσειδώνας όμως δεν μπορούσε να χωνέψει εύκολα τη νίκη του Δία. Με κρύα καρδιά παραδέχτηκε το αποτέλεσμα, αλλά από τότε χρειάστηκε να κοντραριστεί και να λογομαχήσει πολλές φορές με τον αδερφό του, μέχρι να αναγνωρίσει την παντοτινή του κυριαρχία και την παντοδυναμία του.

Γαιήοχος, Ενοσίχθων, Εννοσίγαιος, Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, κλπ

Το όνομα του Ποσειδώνα εμφανίζεται στις πινακίδες με την αρχαιότερη γραφή που γνωρίζουμε στον ελλαδικό χώρο (Γραμμικής Β) περισσότερες φορές απ τον Δία και αποκαλείται «Ποσειδών – Άναξ». Για τους κατοίκους της Κνωσού και της Πύλου εκείνης της εποχής, ήταν χθόνιος θεός, βασιλιάς του Κάτω Κόσμου, μαζί με τη σύζυγό του Αμφιτρίτη, η οποία ταυτίζεται κάποτε με τη Δήμητρα. Καθόλου παράξενο που ο Ποσειδών λατρεύεται συχνά μαζί με τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Βέβαια, αργότερα η Περσεφόνη γίνεται σύζυγος του Άδη ή Πλούτωνα, που είναι ο επόμενος θεός του Κάτω Κόσμου.

Με την επίσημη σύντροφό του, την Αμφιτρίτη (κόρη του Νηρέα), απέκτησε τον Τρίτωνα και την Βενθεσικύμη. Με την Αφροδίτη απέκτησε την Ρόδο και την Σίβυλλα Ηροφίλη, με τη Δήμητρα απέκτησε την Δέσποινα (θεά των αρκαδικών μυστηρίων) και τον Αρίωνα (τον αθάνατο ίππο με την ανθρώπινη φωνή). Παιδί του Ποσειδώνα ήταν και ο Πήγασος (από τη Μέδουσα), τον γνωστό Κύκλωπα Πολύφημο, που τύφλωσε ο Οδυσσέας (με την νύμφη Θόωσα) και πολλά –πολλά ακόμα. Ο Ποσειδών είναι ο πατέρας των δέκα αρχόντων της χαμένης Ατλαντίδας και ο κυρίαρχος θεός των κατοίκων της.

Τόποι και Λατρεία

Ο Ποσειδών είναι η κυρίαρχη θεότητα στον Ελικώνα της Βοιωτίας και στις Αιγές της Εύβοιας, όπου είχε έναν εντυπωσιακό ναό πάνω στον λόφο. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν η κεντρική θεότητα και στην Αιγείρα της Αχαΐας, όπου βρισκόταν και το παλάτι του.

Στην Κόρινθο, και συγκεκριμένα στα Ίσθμια υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Ποσειδώνα. Εκεί διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια (μέσα καλοκαιριού) και οι ομώνυμες γιορτές προς τιμήν του. Χώρος διεξαγωγής των αγώνων ήταν το ιερό δάσος της περιοχής, φημισμένο για τα έλατά του. Οι αγώνες ήταν γυμναστικοί, αλλά με την πάροδο του χρόνου συμπεριέλαβαν και ιπποδρομίες, μουσική και ποίηση. Το έπαθλο ήταν ένα κλαδί κουφοξυλιάς στην αρχή, μετά φοίνικα και τέλος ελάτου.

Ένας πανέμορφος ναός αφιερωμένος στον Ποσειδώνα βρίσκεται στην αρχαία Ποσειδωνία, αποικία των Αχαιών στην Μεγάλη Ελλάδα, που σήμερα ονομάζεται Paestum, (85 χλμ. ΝΑ της Νάπολης).

Στην Αθήνα, ο Ποσειδών απέτυχε στον διαγωνισμό με την Αθηνά για την απόκτηση της πόλης. Εκείνος χτύπησε τον βράχο της Ακρόπολης και πρόσφερε στους Αθηναίους αναβλύζον ύδωρ, το οποίο όμως αποδείχτηκε ακατάλληλο για πόση. Η Αθηνά κέρδισε τον αγώνα προσφέροντας το ελαιόδεντρο, πλούσια πηγή τροφής και ξυλείας. Παρ’ όλα αυτά, ο Ποσειδών συνέχισε να λατρεύεται στην Ακρόπολη και μάλιστα μοιραζόταν με την θεά Αθηνά την γιορτή των Σκιροφορίων και το Ερέχθειο, έναν ναό στην Ακρόπολη.

Τα Σκιροφόρια γιορτάζονταν την 12η μέρα του τελευταίου μήνα σύμφωνα με το αττικό ημερολόγιο, τον Σκιροφοριώνα (Μάιο – Ιούνιο). Η γιορτή περιλάμβανε ιεροτελεστίες για τη γονιμότητα της γης και των ανθρώπων και εκτός από την Αθηνά και τον Ποσειδώνα (ταυτισμένο με τον Ερεχθέα), τιμούσε και τη Δήμητρα. Οι προσφορές ήταν λευκού χρώματος από αλεύρι ή/και γύψο και το έπαθλο για τους νικητές των γυμναστικών αγώνων ήταν ένα ποτό από κρασί, μέλι, τυρί, χοντρό αλεύρι και λάδι, το οποίο χρησιμοποιούσαν για τις σπονδές.

Η περίοδος που ήταν αποκλειστικά αφιερωμένη στον Ποσειδώνα ήταν ο μήνας που φέρει το όνομά του, ο Ποσειδεών (Δεκέμβριος – Ιανουάριος). Μία άλλη γιορτή με την οποία τιμούσαν τον Ποσειδώνα, την Δήμητρα, την Περσεφόνη και τον Διόνυσο, γινόταν πιθανότατα, στις 26 αυτού του μηνός στην Αθήνα και στην Ελευσίνα. Είναι τα Αλώα που ονομάστηκαν έτσι από το άλως (αλώνι ή καλλιεργημένο χωράφι). Εδώ ο Ποσειδών λατρεύεται ως θεός της βλάστησης και της γονιμότητας και η πομπή από την Αθήνα στην Ελευσίνα γινόταν προς τιμήν του. Κατά τη διάρκεια της γιορτής οι γυναίκες προκαλούσαν τις δυνάμεις της γονιμότητας με άσεμνα λόγια και χειρονομίες, κρατώντας ομοιώματα αντρικών και γυναικείων γεννητικών οργάνων. Η γιορτή κατέληγε σε δείπνο με γεωργικά προϊόντα και άφθονο κρασί.

Ο πιο διάσημος ναός του Ποσειδώνα είναι ο ναός στο Σούνιο. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο πρώτος ναός είχε χτιστεί εκεί από τον 8ο αι. π.κ.χ. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από τον Ξέρξη κατά τους περσικούς πολέμους. Όταν οι Έλληνες κέρδισαν αυτόν τον πόλεμο, ανοικοδόμησαν τον ναό χρησιμοποιώντας ντόπιο λευκό μάρμαρο. Μέσα στο ναό υπήρχε ένα κολοσσιαίο, ορειχάλκινο άγαλμα του θεού καλυμμένο με φύλλα χρυσού, που έφτανε τα έξι μέτρα ύψος. Κρατούσε στο χέρι του την τρίαινα, το όπλο με το οποίο τάραζε τη θάλασσα και προκαλούσε τρικυμίες ή τρυπούσε τη γη για να αναβλύσει νερό. Ο ναός καταστράφηκε ολοκληρωτικά το 399 από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο και σήμερα έχουν απομείνει τα ερείπιά του. Στις ανασκαφές που έγιναν το 1906 ανακαλύφθηκαν κάποια από τα δώρα που άφηναν εκεί οι πιστοί του θεού κι εκτίθενται στο αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

Στο ακρωτήριο Ταίναρο, που στην αρχαιότητα λεγόταν Ποσείδιον, στη θέση του αρχαίου Νεκρομαντείου υπήρχε ναός του Ταινάριου Ποσειδώνα, από τα υλικά του οποίου κτίστηκε ο χριστιανικός ναός των Ασωμάτων που υπάρχει σήμερα. Δίπλα βρίσκεται η σπηλιά που οι αρχαίοι Λάκωνες ονόμαζαν Ψυχοπομπείον. Ήταν μία από τις εισόδους του Κάτω Κόσμου.

Οι Νηρηίδες στην Ελληνική μυθολογία

Οι Νηρηίδες κατά την ελληνική μυθολογία ήταν νύμφες, κόρες του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας. Ως εγγονές του Ωκεανού, έδιναν ανθρώπινη μορφή σε καταστάσεις και χαρακτηριστικά της θάλασσας. Οι Νηρηΐδες σύμφωνα με τη μεταφορά της μυθολογίας ήταν πενήντα, μολονότι κάποιες απόψεις τις θέλουν να φτάνουν τις εκατό.

Ζούσαν στο βυθό της θάλασσας, στο παλάτι του πατέρα τους. Είχαν τη δύναμη να αγριεύουν τη θάλασσα αλλά και να την γαληνεύουν όποτε ήθελαν. Περιχαρείς για την αθανασία τους, συνόδευαν τά άρματα των ενάλιων θεών. Οι Νηρηίδες δεν επέτρεπαν στις θνητές να τις συναγωνίζονται στην ομορφιά και τη γοητεία. Οι παραδόσεις τις θέλουν να περνούν το χρόνο τους χορεύοντας και κολυμπώντας παρέα με δελφίνια. Άλλοτε πάλι, τις παρουσιάζουν ανακαθισμένες σε θρόνους ή βράχους να τραγουδούν, να υφαίνουν ή να περιποιούνται τα μακριά μαλλιά τους.

Οι πιο ξακουστές Νηρηίδες είναι η Αμφιτρίτη, γυναίκα του Ποσειδώνα και μητέρα του Τρίτωνα, η Θέτιδα μητέρα του θρυλικού Αχιλλέα, η Ψαμάθη γυναίκα του Αιακού και η Γαλάτεια, που ήταν γυναίκα του Κύκλωπα Πολύφημου.
.

Τα ονόματα των Νηρηίδων που συναντιούνται στη Θεογονία του Ησίοδου αναφέρονται στις διάφορες ιδιότητες και καταστάσεις της θάλασσας. Απεικονίζουν τα ευεργετήματα της θάλασσας, τα πλούτη που δίνει στον άνθρωπο και την ευκολία που παρέχει στο εμπόριο.

Σύμφωνα με τον Ησίοδο, τα ονόματα των 50 Νηρηίδων ήταν τα εξής:

Αγαύη, Ακταία, Αλία, Αλιμήδη, Αμφιτρίτη, Αυτονόη, Γαλάτεια, Γαλήνη, Γλαύκη, Γλαυκονόμη, Δυναμήνη, Δωτώ, Ερατώ, Ευαγόρη, Ευάρνη, Ευδώρη, Ευκράτη, Ευλιμένη, Ευνίκη, Ευπόμπη, Ηιόνη, Θεμιστώ, Θέτις, Θόη, Ιπποθόη, Ιππονόη, Κλυμένη, Κυματολήγη, Κυμοδόκη, Κυμοθόη, Κυμώ, Λαομέδεια, Λειαγόρη, Λυσιάνασσα, Μελίτη, Μενίππη, Νημερτής, Νησαία, Νησώ, Πανόπη, Πασιθέα, Πολυνόη, Ποντοπόρεια, Προνόη, Πρωτομέδεια, Πρωτώ, Σαώ, Σπειώ, Φέρουσα, Ψαμάθη.
.

Οι Νηρηΐδες υπάρχουν μέχρι και σήμερα στις παραδόσεις του τόπου με μικρή παραφθορά του ονόματος ως νύμφες “Νεράιδες”. Νηρηίδες ήταν ο τύπος του ονόματος όπως τον χρησιμοποιούσαν κατά την αρχαιότητα ο Όμηρος, ο Ησίοδος κ.α. Άλλωστε οι δύο αυτές λέξεις, “Νεράιδα” και “Νηρηίδα”, ανάγονται στον όρο Nerti, που σημαίνει «βυθίζω».

Η παρετυμολογία του ονόματος, σύμφωνα με την οποία το “Νεράιδα” προέρχεται από τη λέξη “νερά”, αποδίδει επίσης τη στενή σχέση των Νηρηίδων με το νερό. Οι νεράιδες των Ελληνικών παραμυθιών φαντάζουν πλασμένες απ' το υγρό στοιχείο, υδάτινες. Ζουν όπως και οι νύμφες στα βουνά, στα δάση, στα ποτάμια, σε πηγές, σε συντριβάνια, σε σπηλιές, σε όλη τη φύση, και αποκαλούνται με πολλά ονόματα: ανεράδες, ανεραγόδες, νεράισσες, ξεραμένες, αβραγίδες κτλ.
Οι δοξασίες τις θέλουν να κινούνται σε χώρους κυκλικούς όπως αλώνια, συντριβάνια, λίμνες ή στέρνες, όπως κυκλικές είναι και οι κινήσεις τους στον χορό τους που αφήνει κυκλικά χνάρια, ή στο γνέσιμο. Είναι κατά παράδοση όμορφες, με μακριά ξανθά συνήθως μαλλιά και πράσινα μάτια, φορούν λευκά φουστάνια με λευκό μαντήλι και τις βλέπουν μονάχα οι σαββατογεννημένοι και οι αλαφροΐσκιωτοι.

Πηγή: Β. Χλέτσος, "Μυθαγωγία", Οι Νηρηίδες στην Ελληνική μυθολογία

Γοργόνες-μυθικά πλάσματα της θάλασσας

Η Γοργόνα είναι το μυθικό πλάσμα της θάλασσας,, το οποίο έχει μορφή γυναίκας (με κορμό, χέρια και κεφάλι, από τη μέση και πάνω) και ψαριού (με λέπια και ουρά, από τη μέση και κάτω). Σε όλες τις χώρες του κόσμου, στη λαογραφία, στη λογοτεχνία, στον πολιτισμό, θα συναντήσουμε τις γοργόνες. Θρύλοι και μύθοι έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτό το πλάσμα, που εξάπτει την φαντασία του ανθρώπου. Αγάλματα που αναπαριστούν γοργόνες υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου.

Η Γοργόνα της Κοπεγχάγης

Στην ελληνική λαογραφία η Γοργόνα είναι θαλάσσιος δαίμονας που αρπάζει από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βυθίζει. Είναι, υπεύθυνη για τους ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα. Ήταν αδελφή του Μέγα Αλέξανδρου που ήπιε το αθάνατο νερό και εμφανίζεται σε ανθρώπους μεσάνυχτα Σαββάτου. Οι γοργόνες ζουν στη Μαύρη Θάλασσα και συχνά κατεβαίνουν στο Αιγαίο. Όταν συναντήσει στον δρόμο της κάποιο πλοίο το πιάνει από την πλώρη και ρωτάει : "Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;;" Αν οι ναύτες απαντήσουν ότι ζει τους αφήνει να φύγουν τραγουδώντας με την λύρα της. Αν οι ναύτες όμως απαντήσουν ότι ο Βασιλιάς Αλέξανδρος πέθανε και δεν ζει πια , πετάει το καράβι ψηλά και πέφτοντας στο νερό βυθίζεται παίρνοντας μαζί του και τους ναύτες. Έπειτα η γοργόνα μετανιώνει για τις ζωές των ναυτών που αφαίρεσε., Κλαίει και μοιρολογεί, και από τα κλάματα σηκώνεται τρικυμία και θύελλα μεγάλη, που αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά της.

Γοργόνα Παναγιά, στο Κίνι της Σύρου, Ελλάδα. Έργο του Γ. Ξενούλη

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Φόρκυς και η Κητώ, παιδιά του Πόντου και της Γαίας "έσμιξαν" και έφεραν στον κόσμο τις τρεις Γραίες, επίσης τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, καθώς και τις τρεις Γοργόνες (Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα). Κατά τον Διόδωρο το Σικελιώτη (ιστορικό και συγγραφέα 80π.Χ.-20 π.Χ.) οι Γοργόνες ήταν μυθικό έθνος γυναικών, που κατοικούσε στη Λιβύη κοντά στη λίμνη Τριπωνίδα και πολεμούσαν συνεχώς με τις γειτονικές φυλές των Αμαζόνων. Την περίοδο που βασίλευε η Μέδουσα., Πολεμήθηκαν από τον Περσέα. Αργότερα ο Ηρακλής καταδιώκοντας τις Αμαζόνες εξαφάνισε και τις Γοργόνες.

Γοργόνα στο Mazatlan, Μεξικό

Στην Κίνα, σε αρχαία παραμύθια η γοργόνα ήταν ένα πλάσμα του οποίου τα δάκρυα μετατρέπονταν σε ανεκτίμητα μαργαριτάρια. Επίσης, οι γοργόνες μπορούσαν να υφάνουν ένα εξαιρετικά πολύτιμο, πανέμορφο, διαφανές ύφασμα. Για το λόγο αυτό, οι ψαράδες προσπαθούσαν να τις πιάσουν. Αλλά αυτές με το υπέροχο τραγούδι τους, τους ρίχνουν σε κώμα. Σε άλλους θρύλους της Κίνας, η γοργόνα εμφανίζεται ως ένα πλάσμα αξιοθαύμαστο, αλλά εξαιρετικά άμυαλο. Ο μύθος λέει ότι, οι γοργόνες γεννήθηκαν με μωβ ουρές, που "μύριζαν" ευτυχία. Αν στη ζωή τους βίωναν στενοχώριες ή το θάνατο, τότε το χρώμα της ουράς τους άλλαζε. Γινόταν κόκκινο και είχε τη "μυρωδιά" της θλίψης.

Γοργόνα με το ταίρι της στο Costalegre, Μεξικό

Στη μυθολογία της Σκωτίας υπάρχει μια γοργόνα που ονομάζεται "ceasg" ή "νύμφη του κύματος". Η ceasg μπορεί να ικανοποιήσει τρεις ευχές σε όποιον την πιάσει. Στην αγγλική λαογραφία οι γοργόνες θεωρούνται κακοί οιωνοί. Πιστεύεται ότι προμηνύουν και προκαλούν καταστροφές.

Γοργόνα στην πλατεία Τραφάλγκαρ, Λονδίνο

Πλάσματα που μοιάζουν με την γοργόνα υπάρχουν στη λαογραφία και την μυθολογία πολλών χωρών. Η Mami Wata στην δυτική και κεντρική Αφρική, η Jengu στο Καμερούν, η Merrow στην Ιρλανδία και τη Σκωτία, οι Rusalkas στη Ρωσία και την Ουκρανία, οι Sirena and Siyokoy στις Φιλιππίνες, οι Ωκεανίδες στην Ελλάδα.

Η Γοργόνα στην Ολλανδία

Πολλοί είναι αυτοί που έχουν ισχυριστεί ότι έχουν δει γοργόνα ή ακόμα και αρσενικό γοργόνο, σε διάφορες χώρες. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν περιοχές στις οποίες οι θεάσεις ζωντανών ή νεκρών γοργόνων , είναι πολύ συχνό φαινόμενο. Τον Αύγουστο του 2009 στην πόλη Kiryat Yam, κοντά στην Χάιφα, στο Ισραήλ δεκάδες άνθρωποι ανέφεραν ότι είδαν μια γοργόνα να πηδάει έξω από το νερό, κάνοντας άλματα όπως το δελφίνι. Οι τοπικές αρχές πρόσφεραν 1 εκατ. δολάρια σε όποιον κατάφερνε να αποδείξει ότι υπάρχει πράγματι γοργόνα στην θαλάσσια περιοχή τους. Οι αποδείξεις δεν ήρθαν ποτέ.

Η χρυσή γοργόνα στην Songkhla, Ταϊλάνδη

Η πιο ξακουστή Γοργόνα, η Μέδουσα Γοργώ

Η Μέσουσα, πίνακας του Καραβάτζιο

H Mέδουσα (<μέδω = άρχω, κυριαρχώ, προστατεύω – μτχ μέδων, μέδουσα = η προστάτιδα, η κυρίαρχη, η φύλακας) Γοργώ (= άγρια ματιά)

Ο πιο πρόσφατος μύθος της «Μέδουσας και των Γοργόνων» είναι αυτός του Ησίοδου, στο έργο του Θεογονία. Εκεί αναφέρεται ότι οι τρεις αδελφές, Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα ήταν τα παιδιά του Φορκέα και της Κητούς. Οι τρεις Γοργόνες της ελληνικής μυθολογίας, σύμφωνα με τον Ησίοδο, «κατοικούσαν μακριά, στις εσχατιές της νύχτας πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό, εκεί όπου κατοικούσαν οι Εσπερίδες». Σε αντίθεση με την Σθενώ και την Ευρυάλη που ήταν αθάνατες, η Γοργώ ή Μέδουσα ήταν θνητή. Επιπλέον, η Μέδουσα έγινε πιο γνωστή από τις δυο αδερφές της μέσα από την ιστορία του θανάτου της.
Στην Θεογονία γίνεται αναφορά στη στιγμή του θανάτου της Μέδουσας από τα χέρια του Περσέα, ωστόσο δεν υπάρχει εκτενής αναφορά στο πρόσωπό της.
Αντίθετα, στο έργο του Οβιδίου, «Μεταμορφώσεις», γίνεται πληρέστερη περιγραφή τόσο στον αποκεφαλισμό της Γοργόνας από τον Περσέα αλλά και στην όψη της.

Στο έργο αυτό ο Οβίδιος αρχικά χαρακτηρίζει την Μέδουσα ως μια όμορφη κοπέλα. Με την εξωτερική της εμφάνιση τράβηξε την προσοχή του Ποσειδώνα, ο οποίος την πόθησε πολύ και την απομόνωσε μέσα στο ιερό της Αθηνάς. Η θεά ζήτησε εκδίκηση για τη Μέδουσα, μετατρέποντας τα μαλλιά της σε φίδια, με σκοπό να πετρώνει κυριολεκτικά από τον φόβο του όποιος την κοιτούσε. Η Μέδουσα είχε κάποτε πολλά θέλγητρα για να κερδίσει την αγάπη κάποιου. Ένα συγκριτικά μεγάλο πλήθος από εραστές αγωνίστηκαν για χάρη της. Αυτοί που την είχαν δει αυτοπροσώπως δεν είχαν ξαναδεί τόσο έντονα χαρακτηριστικά σε ένα τόσο γλυκό πρόσωπο. Ωστόσο, αυτό που τους έκανε εντύπωση πάνω από όλα ήταν το μήκος των μαλλιών της. "Χρυσαφένιες μπούκλες κυμάτιζαν και έλαμπαν με χάρη", γράφει ο Οβίδιος στις «Μεταμορφώσεις.

Στον μύθο του Περσέα, ο ήρωας είχε σταλεί από τον τύραννο Πολυδέκτη, βασιλιά της Σερίφου, σε μια προσπάθεια να του φέρει το κεφάλι της Μέδουσας. Αυτό ήταν ένα τέχνασμα του βασιλιά, προκειμένου να απομονώσει τη Δανάη, μητέρα του Περσέα που τόσο πολύ ποθούσε και γνώριζε πως ο γιος της είχε αντιρρήσεις για την σχέση τους. Μια τέτοια αποστολή ισοδυναμούσε με αυτοκτονία του Περσέα και έτσι ο Πολυδέκτης δεν περίμενε ποτέ να γυρίσει στην Σέριφο ζωντανός. Ωστόσο, ο νέος ήταν γιος του Δία και βοηθήθηκε από του θεούς. Καθοδηγούμενος από τον Ερμή, την Αθηνά και τον Ήφαιστο προμηθεύτηκε φτερωτά σανδάλια, ένα ξίφος, δισάκι για να τοποθετήσει το κεφάλι της Μέδουσας και το σκούρο κάλυμμα για το κεφάλι του από τον Άρη, που όταν το φορούσε δεν θα τον έβλεπε ανθρώπινο μάτι.

Tο κεφάλι της Μέδουσας από τον Peter Paul Rubens

Με αυτά τα θεία δώρα ο Περσέας αναζήτησε την Μέδουσα και την αποκεφάλισε, ενώ κοιμόταν. Από τον κομμένο λαιμό της ξεπήδησε ένα φτερωτό άλογο, ο Πήγασος. Στο σημείο αυτό στην Θεογονία του Ησίοδου αναφέρεται ότι εκτός από το φτερωτό άλογο από τον κομμένο λαιμό της Μέδουσας γεννήθηκε και ο Χρυσάωρας, ένας γίγαντας με χρυσό σπαθί στο χέρι του.

Ο Πήγασος γεννιέται μέσα από το σώμα της Μέδουσας. «Ο Περσέας: Ο θάνατος της Μέδουσας» του Edward Burne-Jones

Ο Περσέας χωρίς να δώσει σημασία σε αυτά τα γεγονότα ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής στη Σέριφο έχοντας εκπληρώσει την επιθυμία του Πολυδέκτη.
Οι περιπέτειες του όμως δεν σταματούν εδώ. Πετώντας με τα φτερωτά του σανδάλια πάνω από τις πεδιάδες της Λιβύης, οι κηλίδες του αίματος που έπεφταν από το κεφάλι της Μέδουσας μετατρέπονταν σε δηλητηριώδη φίδια.
Η δύναμη της Μέδουσας φάνηκε ξανά μόλις ο Περσέας συνάντησε τον Τιτάνα Άτλαντα. Ο νέος του ζήτησε ένα μέρος να ξεκουραστεί και εκείνος του αρνήθηκε. Έτσι ο Περσέας έβγαλε το κεφάλι της Μέδουσας και ο Άτλας αμέσως μόλις το αντίκρισε μετατράπηκε σε βουνό!
Στον δύσκολο δρόμο του προς την Σέριφο συνάντησε και την Ανδρομέδα, κόρη του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα και της Κασώπης. Έχοντας σαν όπλο το κεφάλι της Μέδουσας κατατρόπωσε το «Κήτος», ένα θαλάσσιο τέρας που έστειλε ο Ποσειδώνας για να εκδικηθεί την Κασσώπη που περηφανευόταν ότι η κόρη της ήτα πιο όμορφη από τις Νηρηίδες. Με τον ίδιο τρόπο ο θείος της Ανδρομέδας απολίθωσε τον σφετεριστή του θρόνου του Άργους.

Ο Περσέας αντιμετωπίζει τον Φινέα κρατώντας το κεφάλι της Μέδουσας. Πίνακας του Sebastiano Ricci

Το πολυπόθητο κεφάλι της Μέδουσας τελικά δόθηκε στην Αθηνά που το αποτύπωσε στην ασπίδα της ως όπλο και σήμα κατατεθέν στην μάχη. Παρότι η Μέδουσα χαρακτηρίστηκε ως τέρας, το κεφάλι της συχνά το θεωρούσαν ως φυλαχτό που θα κρατούσε το κακό μακριά. Έτσι, το κεφάλι της το έχουμε δει σε πολλά ελληνικά και μετέπειτα ρωμαϊκά αντικείμενα όπως ασπίδες, θώρακες και ψηφιδωτά. Υπάρχουν επίσης και πολλά νομίσματα που φέρουν όχι μόνο την εικόνα του Περσέα με το κεφάλι της Μέδουσας, αλλά και το κεφάλι της μεμονωμένο.

O Περσέας με το κεφάλι της Μέδουσας – Πιάτσα ντελλα Σινιορία, Φλωρεντία

"Η Αθηνά, που σύμφωνα με ένα άλλο μύθο σκότωσε την Γοργώ κατά την διάρκεια της Γιγαντομαχίας, βοήθησε τον Περσέα οδηγώντας τον πρώτα στην πόλη Δεικτήριο της Σάμου και δείχνοντάς του σε απεικόνιση τις τρεις Γοργόνες, έτσι ώστε να ξεχωρίζει την Μέδουσα από τις αθάνατες αδελφές της. Ύστερα τον προειδοποίησε να μην κοιτάξει ποτέ καταπρόσωπο τη Μέδουσα αλλά μόνο τον αντικατοπτρισμό και του χάρισε μια καλογυαλισμένη ασπίδα. Για το λόγο αυτό, μετά την επιστροφή του στη Σέριφο, ο Περσέας χάρισε το κεφάλι του τέρατος στην θεά της Γνώσης και της Σοφίας, η οποία το στερέωσε στην αιγίδα της.

Ο μύθος, με τις διάφορες τοπικές παραλλαγές του, έγινε πολύ δημοφιλής. Σε όλη την Αρχαία Ελλάδα, το προσωπείο της Γοργούς εμφανίζονταν ως αποτρεπτικό σημείο. Στην αγορά του Άργους, κοντά στο ιερό του Κηφισού, υπήρχε ένα παλαιό, λίθινο Γοργόνειο, το οποίο χαρακτηριζόταν ως έργο των Κυκλώπων (Παυσανίας. Β΄20,7 ). Στον 8ο αιώνα ανήκουν εξ άλλου πήλινα προσωπεία, που το σχήμα τους θυμίζει αγγείο, με άγριους χαυλιόδοντες, από το ιερό της Ήρας στην Τίρυνθα. Κύριο χαρακτηριστικό της φοβερής αυτής μάσκας ήταν το άγριο μάτι που είχε τη δύναμη να διώχνει μακριά το κακό και τους βέβηλους.

Ποιο είναι όμως το βαθύτερο νόημα πίσω από τον Μύθο; Τι συμβολίζει η Μέδουσα καθώς και η αίσθηση της απολίθωσης την οποία προκαλούσε;

Ο Ρόμπερτ Γκρέηβς στους Ελληνικούς Μύθους αναφέρει ότι οι ιέρειες της Τριπλής Θεάς φορούσαν προφυλακτικά προσωπεία - με πύρινα άγρια μάτια και γλώσσα που ξεπετιόταν ανάμεσα από τα δόντια - για να φοβίζουν τους ξένους και να τους κρατούν μακριά από τα Μυστήρια τους. Η τριπλή Θεά, όρος που υποδηλώνει την μητριαρχική θρησκεία της Σελήνης, σχετίζεται με την γονιμότητα και τον κύκλο της γέννησης, της ανάπτυξης και του θανάτου.

Τα ονόματα των Γοργόνων είναι επωνυμίες της Σελήνης Θεάς, οι Ορφικοί ονόμαζαν το πρόσωπο του Φεγγαριού «Γοργόνος κεφαλή» και ο Preller (Griech. Mythol. II ) βλέπει στο στρογγυλοπρόσωπο κεφάλι της Μέδουσας την ίδια τη Σελήνη.

Ο μύθος της Γοργούς-Μέδουσας είχε από καιρό γίνει πρότυπο ψυχαναλυτικής ερμηνείας των μύθων. Ο ίδιος ο Φρόυντ συσχέτισε το 1922 το αποτροπιαστικό κεφάλι της Μέδουσας με το μητρικό αιδοίο. Στη θέα του οποίου παγώνει, «απολιθώνεται» ο νεαρός άνδρας. Ίσως όμως ο συσχετισμός να είναι κατά πολύ βαθύτερος.

Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Μπέκσον, ο ψυχισμός του ανθρώπου βρίσκεται σε αδιάκοπη επαφή με οτιδήποτε συμβαίνει, κάθε στιγμή, σε ολόκληρο το Σύμπαν. Θεωρητικά θα μπορούσαμε να βιώσουμε τον κόσμο μέσα από τις εμπειρίες του κάθε ανθρώπου, της κάθε ζωντανής ύπαρξης που υπάρχει. Το να νιώσω όμως την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του οποιουδήποτε άλλου σημαίνει να αποδεχθώ όχι μόνο τις στιγμές της ευτυχίας αλλά και όλες τις θλίψεις, τους πόνους και τους χωρισμούς που εκείνος αισθάνθηκε. Το να ενωθώ με το Σύμπαν σημαίνει να νιώσω τον πόνο και τον θάνατο αμέτρητων υπάρξεων.

Κάτι τέτοιο θα ήταν ένα συντριπτικό βίωμα για το ανθρώπινο «εγώ», θα κατέλυε την δόμηση του όπως ακριβώς μια κοσμογονική θύελλα συντρίβει το τσόφλι ενός αυγού. Ο εγκέφαλος λοιπόν, σύμφωνα με τον Μπένκσον, δεν είναι παρά ένας μηχανισμός περιφρούρησης, μια βαλβίδα που φιλτράρει τα εξωτερικά συμβάντα, επιτρέποντας να φτάσουν στη συνείδηση μονάχα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την επιβίωση μας. Ρόλος του Νου είναι να φρουρεί τις πύλες της αντίληψης και να απορρίπτει όλα εκείνα που δεν ταιριάζουν στο σχηματοποιημένο κόσμο της σύμβασης που έχει δομήσει.

Η εμπειρία του Έρωτα αντιπροσωπεύει για τους μηχανισμούς του Νου έναν μεγάλο κίνδυνο. Κατά τη διάρκεια της ερωτικής εμπειρίας οι μηχανισμοί της ανασφάλειας και της δυσπιστίας χαλαρώνουν και ο εραστής αρχίζει να βυθίζεται στα βιώματα του συντρόφου του. Μέσα από μια διαρκή προσπάθεια προσέγγισης και ψυχικής συνταύτισης το κάθε άτομο αρχίζει να διακρίνει τον κόσμο με τα μάτια του «άλλου». Αυτό εμπλουτίζει την συνείδηση όμως παράλληλα αρχίζει να καταργεί και τα όρια ανάμεσα στο «εγώ» και στο «εσύ», στο υποκείμενο και το αντικείμενο. Ο δομημένος κόσμος της σύμβασης, γεμάτος οριοθετημένα αντικείμενα και συμβάντα, αρχίζει να χάνει τα όρια του. Τα πάντα μοιάζουν να συγχωνεύονται μεταξύ τους. Τα περιγράμματα γίνονται ασαφή και η αίσθηση του απομονωμένου εαυτού αντικαθίσταται από μια ευρύτερη αίσθηση της πραγματικότητας που οριοθετείται από τον όρο «εμείς».

Αυτή η εμπειρία είναι ουσιαστικά εκείνη που περιγράφει ο Πλάτωνας σαν ανάβαθμούς της Ερωτικής Μυσταγωγίας, στο «Συμπόσιο».(Β. Χλέτσος, 'Η Μέδουσα, η δύναμη του ασυνείδητου").

Αμφιτρίτη-η όμορφη Νηρηίδα

Η Αμφιτρίτη, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν μία από τις πενήντα Νηρηίδες, τις νύμφες που λατρεύονταν ως θεές της ήρεμης θάλασσας. Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησίοδου, ήταν κόρη του Νηρέα και της Δωρίδας, αλλά κατά τον Απολλόδωρο ήταν κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος.

Ήταν από τις πιο όμορφες Νηρηίδες και ο Ποσειδώνας, θεός της στεριάς και της θάλασσας, των ποταμών, των πηγών και των πόσιμων νερών, την ερωτεύτηκε. Σύμφωνα με τον μύθο, την πολιορκούσε πολύ καιρό, χωρίς αποτέλεσμα. Εκείνη για να αποφύγει την πίεση και το γάμο, κατέφυγε τελικά στον Άτλαντα. Ο Ποσειδώνας όμως έστειλε προς αναζήτησή της ένα δελφίνι, που την βρήκε και την έφερε πίσω.

Λέγεται, πως ο θεός Ποσειδώνας, κυρίαρχος των θαλασσών, επιθυμώντας να κάμει ένα όμορφο, ειρηνικό νησί, μακρυά από τους άλλους θεούς και τους ανθρώπους, με σκοπό να κατοικήσει μαζί με την ερωμένη του Αμφιτρίτη, χτύπησε με την τρίαινα του δυνατά το νοτιότερο μέρος της Κέρκυρας και σχηματίστηκαν οι Παξοί. Ως σύζυγος του Ποσειδώνα, η Αμφιτρίτη απέκτησε τρία παιδιά, τη Βενθεσικύμη, τη Ρόδη, και τον Τρίτωνα. Κατοικούσαν στα βάθη της θάλασσας, εκεί όπου είχε το παλάτι του ο Ποσειδώνας.

Η Αμφιτρίτη ήταν αυτή που, από συμπόνια, μεταμόρφωσε τις Αλκυονίδες, τις επτά νύμφες κόρες του Αλκυονέα, σε πουλιά, τις γνωστές μας αλκυόνες, όταν αυτές λυπημένες για τον θάνατο του πατέρα τους, τον οποίο σκότωσε ο Ηρακλής, έπεσαν στη θάλασσα.

Ήταν η θηλυκή προσωποποίηση της θάλασσας, η μητέρα των ψαριών, των φαλαινών και των δελφινιών. Η Αμφιτρίτη, λατρευόταν κυρίως στα νησιά. Θεωρούμενη ως βασίλισσα της θάλασσας, λόγω του γάμου της με τον Ποσειδώνα, απεικονιζόταν κρατώντας τρίαινα.

Πρωτέας, μια αινιγματική μορφή της Μυθολογίας

Τον Πρωτέα τον συναντάμε σε διάφορους αρχαίους ελληνικούς μύθους. Ήταν θαλάσσιος δαίμονας, ήρωας, ακόμη και βασιλιάς.

Το όνομα «Πρωτέας» είναι αρχαία λέξη, που σημαίνει «πρώτος», «πρωτόγονος» και «πρωτογέννητος». Αν αυτό συνδυαστεί με την ικανότητα του Πρωτέα να παίρνει όποια μορφή θέλει, φτάνουμε ίσως στη βαθύτερη κατανόηση του μύθου.

Ο Πρωτέας είναι μια πρώτη μορφή ύλης που διαδοχικά μεταμορφώνεται και δημιουργεί όλες τις άλλες μορφές που αποτελούν τον κόσμο. Είναι η αρχική ουσία, που οι διαφορετικές εκδοχές της έφτιαξαν τα μέρη του σύμπαντος, ο «πρώτος» δαίμονας.

Οι ναυτικοί τον αποκαλούσαν συχνά «Γέροντα της θάλασσας», όπως άλλωστε και τον Φόρκυ, τον Νηρέα, τον Τρίτωνα και τον θεωρούσαν προστάτη στα ταξίδια τους.

Πρόκειται για έναν μικρό θαλάσσιο θεό, ο οποίος βρίσκεται στην υπηρεσία του μεγάλου θεού της θάλασσας του Ποσειδώνα. Εμφανίζεται ως φύλακας των θαλασσίων ζώων και ιδιαιτέρως των φωκιών και παρουσιάζει εξαιρετικά σημαντικές ιδιότητες.

Ο Όμηρος παρουσιάζει τον Πρωτέα, ως γέροντα, να φοράει τον σκούφο των ληστοπειρατών και μάλιστα τον παρουσιάζει σαν έναν ΜΑΝΤΗ, ο οποίος έχει την ικανότητα να ΠΡΟΛΕΓΕΙ ΑΛΑΝΘΑΣΤΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.

Ο τόπος της κατοικίας του, ήταν ένα υπερμέγεθες άντρο που βρισκόταν στον ΒΥΘΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, από το οποίο έβγαινε το μεσημέρι, για να κοιμηθεί κάτω από την σκιά των βράχων της παραλίας, πολλές φορές ανάμεσα στις φώκιες, αλλά και στα άλλα θαλάσσια τέρατά του!

Αυτή ήταν η πιο κατάλληλη στιγμή, που αν κάποιος ήθελε να ΜΑΘΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ από τον προφητικό γέροντα, έπρεπε να καταφέρει, να τον συναντήσει την ακριβώς, κατά την διάρκεια αυτής της ώρας που κοιμόταν.

Όταν γινόταν αυτό, τότε ο Πρωτέας, ΑΛΛΑΖΕ ΜΟΡΦΕΣ και ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΤΑΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΣ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ!

Έπαιρνε την μορφή πυρός, την μορφή ύδατος και διάφορες μορφές θηρίων, προκειμένου να αποφύγει την ανάγκη να προφητεύσει...

Όταν όμως διαπίστωνε ότι οι προσπάθειές του απέβαιναν μάταιες, λάμβανε και πάλι την αρχική του μορφή, ο «νημερτής άλιος γέρων» και προφήτευε χωρίς να υπάρχει η παραμικρή περίπτωση να κάνει λάθος σε αυτά που θα έλεγε!

Κατά τον Ηρόδοτο, αλλά και πολλούς άλλους έπειτα ποιητές και μυθογράφους, ο Πρωτέας ήταν γιος του Ποσειδώνα και είχε σύζυγό του την Ψαμάθη ή Τορώνη, από την οποία απέκτησε τρεις γιους: Τον Τηλέγονο και τον Πολύγονο και τον Θεοκλύμενο, όπως και μια θυγατέρα την Θειώνη.

Ο Πρωτέας είχε ιδρύσει το δικό του βασίλειο, σε μία περιοχή της Θράκης. Όμως οι δύο γιοι του έκαναν κατάχρηση της εξουσίας τους και συχνά διέπρατταν αδικήματα. Μεταξύ άλλων, ανάγκαζαν τους ταξιδιώτες να παλεύουν μαζί τους και τελικά τους σκότωναν.

Ο Πρωτέας ζούσε ειρηνικά με την οικογένειά του, ώσπου ένα τραγικό συμβάν ήρθε να ανατρέψει την ευτυχισμένη ζωή του. Ο Ηρακλής που κάποτε πέρασε από εκεί, μονομάχησε με τους δύο πρώτους γιους του Πρωτέα και τους σκότωσε.

Ο Πρωτέας λυπήθηκε τόσο πολύ από τον θάνατό τους που δεν άντεξε τον αβάσταχτο πόνο και αποφάσισε να πέσει στην θάλασσα για να πνιγεί. Οι Θεοί όμως τον ευσπλαχνίστηκαν και όχι μόνο δεν τον άφησαν να πεθάνει, αλλά του χάρισαν την αθανασία, μεταμορφώνοντάς τον σε θεό των νερών.

Παρόλα αυτά, όσοι τον γνώριζαν έλεγαν ότι μετά από τον θάνατο των δύο γιων του, ο Πρωτέας ήταν πάντα ανέκφραστος, δεν μιλούσε και δεν γελούσε ποτέ.

Μετά τον θάνατο των παιδιών του, ο Πρωτέας ζήτησε από τον Ποσειδώνα να εγκατασταθεί στην Αίγυπτο.

Πράγματι, ο θεός άκουσε την παράκλησή του και αποφάσισε να τον βοηθήσει. Έτσι λοιπόν του έφτιαξε έναν δρόμο που ένωνε την Θράκη με την Αίγυπτο. Ο δρόμος αυτός περνούσε πάνω από τη θάλασσα κι έτσι ο Πρωτέας έφτασε μέχρι εκεί χωρίς καν να βρέξει τα πόδια του!

Έγινε βασιλιάς της Μέμφιδας και η Δράση που ανέπτυξε, ήταν εξαιρετικά πλούσια. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του, φιλοξένησε τον Διόνυσο, στις ανά τον κόσμο περιπλανήσεις του.

Επίσης περιέθαλψε τον Πάρη και την απαχθείσα Ωραία Ελένη, όταν κατά την διάρκεια μιας τρικυμίας προσορμίστηκαν στην Αίγυπτο. Όταν όμως ο Πρωτέας πληροφορήθηκε για το έγκλημα της απαγωγής, κράτησε κοντά του την Ωραία Ελένη και έδωσε στον Πάρη αντί αυτής, ένα είδωλό της, ή το φάντασμά της!

Στην συνέχεια, παρέδωσε αργότερα την πραγματική Ωραία Ελένη στον νόμιμο σύζυγό της τον Μενέλαο, όταν επέστρεψε από την Τροία.

Ο Πρωτέας όμως δεν αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα μιας θεότητας που μεταμορφώνεται. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η Θέτις, η οποία ως θαλάσσια θεά, διέθετε επίσης ανάλογες δυνατότητες μεταμόρφωσης, με αυτές του Πρωτέα.

Είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό το περιστατικό που περιγράφεται κατά την διάρκεια των περίφημων γάμων της Θέτιδας και του Πηλέα.

Την στιγμή που ο Πηλέας επιχείρησε να την πλησιάσει, η Θέτις άρχισε να μεταμορφώνεται διαδοχικά σε πυρ, σε ύδωρ, σε λιοντάρι, σε θαλάσσιο όφι, σε δράκοντα και τελικά σε δέντρο!

Τελικά ο Πηλέας, μετά από μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να την υποτάξει, όταν ο Κένταυρος Χείρωνας, ο οποίος ήταν ένας από τους καλεσμένους στους γάμου, το συμβούλεψε να την κρατάει την Θέτιδα, όσο πιο σφιχτά μπορεί μέσα στην αγκαλιά του.

Διαπιστώνουμε λοιπόν, ότι οι δυνατότητες της μεταμόρφωσης αλλά οι μαντικές ικανότητες του Πρωτέα, συγκροτούν την προσωπικότητα ενός ακόμα εξαιρετικά ενδιαφέροντος όσο και άγνωστου προσώπου μέσα στην πλουσιότατη μυθολογία μας.

Θαλασσινά ταξίδια

Σάββατο 9 Απριλίου 2016

Η θάλασσα στην ελληνική Μυθολογία