Φάροι: οι άγρυπνοι φρουροί και οδηγοί των θαλασσών

 Φάρος ονομάζεται ένα ειδικής και τυποποιημένης κατασκευής κτίσμα που οικοδομείται σε διάφορα σημεία των ηπειρωτικών ή νησιωτικών ακτών ή και επί βραχονησίδων, στο επάνω μέρος του οποίου φέρεται ειδικός μηχανισμός που φωτοβολεί, (εκπέμπει), συνήθως περιοδικό φως, χαρακτηριζόμενο εκ του σκοπού του ως ιδιαίτερο βοηθητικό μέσο στην ασφαλή ναυσιπλοϊα.

    Με το όνομα φάρος χαρακτηρίζεται τόσο το κτίσμα όσο και η μηχανή φωτοβολίας που είναι εγκατεστημένη σε αυτό.

Κάθε φάρος φέρει ιδιαίτερο όνομα (συνήθως της περιοχής εγκατάστασης), και γεωγραφικό στίγμα. Επίσης ιδιαίτερα στοιχεία κάθε φάρου είναι το ύψος του (της φωτιστικής εστίας του από της μέσης πλήμμης της στάθμης της θάλασσας) και η περιοδικότητα διαδοχής φωτοβολίας και σκότους. Το τελευταίο αυτό γνώρισμα καλείται χαρακτηριστικό φάρου (characteristic). Η περίπτωση ύπαρξης δύο φάρων με ίδιο χαρακτηριστικό στην ίδια γεωγραφική περιοχή πρέπει να θεωρείται αποκλεισμένη. Ο απαιτούμενος χρόνος για μια πλήρη επανάληψη του χαρακτηριστικού του φάρου ονομάζεται περίοδος φάρου. Η περιοδικότητα φάρου μετριέται σε λεπτά ή δευτερόλεπτα της ώρας. Τα ύψη των φάρων για λόγους ασφαλείας μετρώνται συνήθως σε πόδια ή μέτρα και αντιπροσωπεύουν το ύψος της εστίας και όχι όλου του κτίσματος από τη μέση πλήμμη (MHV) της θάλασσας.

  Όλα τα παραπάνω στοιχεία που προσδιορίζουν κάθε φάρο καθώς και οι εγκαταστάσεις αυτών περιλαμβάνονται στους φαροδείκτες. Στους ναυτικούς χάρτες οι φάροι συμβολίζονται με κόκκινο μικρό κύκλο ή με αστερίσκο συνοδευόμενο με κόκκινο λοβό στη γεωγραφική του θέση.

Οι φάροι στην αρχαιότητα

   
Η πρώτη αναφορά σε φωτοβόλο ναυτιλιακό βοήθημα περιέχεται στο Ομηρικό έπος και δικαιολογεί την χρήση ναυτιλιακών πυρσών  στις ελληνικές θάλασσες από την αρχαιότητα. Ο Όμηρος μας λέει πως τον 9 αιώνα π.Χ. μια τέτοια κατασκευή (εν είδει φάρου) υπήρξε στην είσοδο του Ελλήσποντου στην Άκρα Σιγεία, γνωστός και ως ναύσταθμος των Αχαιών στα χρόνια του Τρωικού πολέμου.Ο Όµηρος αναφέρει ήδη στην Ιλιάδα προσπάθεια επικοινωνίας των καραβιών µε τη στεριά µέσω της φωτιάς τη νύχτα . 

 Ίσως σε αυτό να προηγήθηκαν οι Φοίνικες, που άλλωστε αποτέλεσαν και τους δασκάλους των Ελλήνων στη ναυτιλία. Πάντως οι αρχαιότεροι αναφερόμενοι φάροι , ως πύργοι µε προορισμό να γίνονται ορατοί την ημέρα, χάρη στο ύψος τους και τη νύχτα µε τη φωτιά που άναβε στην κορυφή τους , είναι Ελληνικοί: στο Σίγειο της Τρωάδας , στο σηµερινό Γενί Σεχίρ, στον Πειραιά, στο Βόσπορο, την Κόρινθο , τη Σµύρνη.
Στους φάρους της αρχαιότητας θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τον περίφημο Κολοσσό της Ρόδου,ενός από τα επτά θαύματα του κόσμου, παρόλο που η λειτουργία και η χρήση του ως φάρου θεωρείται ιδιότυπη, καθώς αποκλίνει από τη συνηθισμένη.

  Ο Κολοσσός της Ρόδου ήταν ένα τεράστιο σε διαστάσεις άγαλμα, το οποίο απεικόνιζε τον θεό Ήλιο. Ανεγέρθηκε από το Χάρη  το Λίνδιο,  μαθητή του Λύσιππου, τον 3ο αι. π. Χ..Ο Κολοσσός της Ρόδου δεν ήταν μόνο ένα έργο απαράμιλλης τέχνης και  αισθητικής. Χτίστηκε ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον θεό Ήλιο, προστάτη του νησιού, και συμβόλιζε την ελευθερία και ανεξαρτησία των Ροδίων. 

Ο Κολοσσός, ενσάρκωση του παντεπόπτη και ζωοδότη ήλιου, με την μπρούντζινη επιδερμίδα του να αντανακλά το φως του ήλιου, πρέπει να εντυπωσίαζε τους επισκέπτες ως πειστική εικόνα του θεού. Όπως παρατηρεί ο Φίλων ο Βυζάντιος,  ο γλύπτης Χάρης από τη Λίνδο είχε πετύχει το απίστευτο, κάνοντας τον θεό του «πραγματικό θεό». Ο Χάρης είχε δημιουργήσει έναν «δεύτερο Ήλιο, που αντίκριζε τον πρώτο».

Το βάθρο του αγάλματος ήταν από λευκό μάρμαρο. Το ότι τα πόδια του Κολοσσού ήταν ενωμένα, σήμαινε ότι ο Χάρης έπρεπε να δώσει λύσεις σε αρκετά τεχνικά προβλήματα. Μετά την αγκύρωση των πελμάτων του αγάλματος στο βάθρο ύψους 12 μέτρων, ο Χάρης κατασκεύασε έναν τεράστιο σκελετό από πέτρινα υποστυλώματα και σιδερένιες ράβδους, πάνω στον οποίο προσαρμόστηκαν χυτά μπρούντζινα φύλλα. Η γιγαντιαία μορφή, που ολοκληρώθηκε σε 12 χρόνια, καλύφθηκε με μπρούντζινη επένδυση. Όταν απομακρύνθηκε ο βοηθητικός τεχνητός γήλοφος που περιέβαλλε το άγαλμα, και ο Ήλιος αποκαλύφθηκε στους κατοίκους της Ρόδου, ο Χάρης πρέπει να άφησε ένα στεναγμό ανακούφισης. Είχε επίσης πάρει αποτελεσματικά μέτρα κατά του κινδύνου των ισχυρών ανέμων, που θα μαστίγωναν την εύθραυστη κατασκευή. 

Ο Κολοσσός της Ρόδου

Το άγαλμα ήταν μια ευφυής «διαφήμιση» της πόλης που το ανήγειρε, απτή απόδειξη του πλούτου και της τεχνολογίας της. Δυστυχώς, όμως, γύρω στο 226 π. Χ., μόλις 60 χρόνια μετά τα αποκαλυπτήρια, ο Κολοσσός κατέρρευσε, καθώς τα γόνατά του τσακίστηκαν από ένα σεισμό. Πέφτοντας λέγεται ότι γκρέμισε 30 σπίτια. Χρησμός μαντείου λέει σχετικά με την πιθανή επανατοποθέτησή του «μην κινεί τα κείμενα» και ο Κολοσσός δεν στάθηκε ποτέ πια όρθιος.

Αποκορύφωμα αυτής της περιόδου είναι ένα από τα επτά θαύµατα της αρχαιότητας , ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, ο φάρος του Σώστρατου του Κνίδιου στο μικρό νησάκι Φάρο και την ανατολική είσοδο του λιµανιού της Αλεξάνδρειας. Στη κορυφή του πύργου έκαιγαν µέρα νύχτα φλόγες και είχαν ακτινοβολία 300 σταδίων ,δηλαδή περίπου 200 χιλιομέτρων.

Ορόσημο των παγκόσμιων φάρων και φανών, όπως προαναφέρθηκε,  ήταν και είναι ο Φάρος της Αλεξάνδρειας. Ο φάρος κατασκευάστηκε κατά τον 3ο αι. π. Χ. , προκείμενου να καθοδηγεί τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Κατά τη διάρκεια της νύχτας αντανακλούσε τη λάμψη μιας μεγάλης φωτιάς, ενώ την ημέρα ύψωνε στον ουρανό μια μεγάλη στήλη καπνού. Αυτός ήταν ο πρώτος φάρος στον κόσμο και παρέμεινε στη θέση του για 1500 χρόνια.

 Το οικοδόμημα χτίστηκε πάνω σ`ένα νησάκι που λεγόταν Φάρος, εμπρός από τη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Την περίφημη αυτή πόλη έχτισε ο Μέγας Αλέξανδρος, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, όταν κατέλαβε την Αίγυπτο. Το οικοδόμημα πήρε το όνομα του νησιού. Χρειάστηκαν μάλλον 20 χρόνια, ώσπου να χτιστεί και ολοκληρώθηκε γύρω στο 280 π.χ. επί βασιλείας του Πτολεμαίου του Β`. Το κτίριο του φάρου ήταν έργο του αρχιτέκτονα Σώστρατου.

Το φάρο τον αποτελούσαν τρεις μαρμάρινοι πύργοι, χτισμένοι επάνω σε ένα κοινό θεμέλιο από πέτρινους ογκολίθους. Ο πρώτος πύργος ήταν τετράπλευρος και περιείχε διαμερίσματα για τους εργάτες και τους στρατιώτες. Από επάνω υπήρχε ένας δεύτερος οκταγωνικός, με σπειροειδές κεκλιμένο επίπεδο που οδηγούσε στον τελευταίο πύργο.Ο τελευταίος πύργος είχε σχήμα κυλίνδρου και στο εσωτερικό του έκαιγε η φωτιά, που οδηγούσε τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι. Από επάνω του υπήρχε το άγαλμα του Διός Σωτήρος. Το συνολικό ύψος του φάρου ήταν 117 μέτρα.

Για τη συντήρηση της φωτιάς χρειάζονταν τεράστιες ποσότητες καύσιμων. Την τροφοδοτούσαν με ξύλα, που τα μετέφεραν χάρη στο σπειροειδές κεκλιμένο επίπεδο άλογα και μουλάρια. Πίσω από τη φωτιά υπήρχαν φύλλα ορείχαλκου, που αντανακλούσαν τη λάμψη προς τη θάλασσα. Τα πλοία μπορούσαν να την διακρίνουν από 50 χιλιόμετρα μακριά. 

Κατά το δωδέκατο μ.Χ. αιώνα το λιμάνι της Αλεξάνδρειας γέμισε από λάσπη και τα πλοία έπαψαν να το χρησιμοποιούν. Ο φάρος έπεσε σε αχρηστία. Ενδεχομένως τα φύλλα του ορειχάλκινου κατόπτρου αποσπάστηκαν και έγιναν νομίσματα.
Κατά το δέκατο τέταρτο αιώνα ένας σεισμός κατέστρεψε το φάρο. 
Μερικά χρόνια αργότερα οι Μουσουλμάνοι χρησιμοποίησαν τα υλικά του δια την κατασκευή ενός οχυρού. Το οχυρό αυτό ανακατασκευάστηκε και παραμένει ακόμη στη θέση του πρώτου φάρου στον κόσμο.

Οι φάροι στη Ρώμη και στο Βυζάντιο

  

Oι Pωµαίοι και οι Bυζαντινοί συνέχισαν την παράδοση των φάρων, ως διάδοχοι θαλασσοκράτορες. O φάρος της Kωνσταντινούπολης έδωσε µάλιστα το όνοµά του και στην παρακείµενη εκκλησία, την Παναγία του Φάρου, κτισµένη στα χρόνια του Kωνσταντίνου του E΄. Eνας άλλος φάρος στο Πανί, στην ακτή της Προποντίδας αποκαλύπτει µια δεύτερη χρήση αυτών των πύργων. 

Πέρα από τη σηµασία τους για τη ναυτιλία, οι Βυζαντινοί χρησιµοποιούσαν τους φάρους και ως φρυκτωρίες ή «καµινοβίγλια», ένα δίκτυο επικοινωνίας µέσω της φωτιάς,  που ξεκινούσε από τα νησιά και κατέληγε ακριβώς στο φάρο του Πανιού, στην Προποντίδα.

Οι πυρσοί στους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους ήταν κυλινδρικοί ή πυραμιδοειδείς πύργοι, που στην κορυφή τους έκαιγαν φωτιές (οι λεγόμενοι πυρσοί ανοικτής φλόγας).

 Απομεινάρι τέτοιας κατασκευής είναι η βάση του Φάρου των Χανίων, όπου στη συνεχεία οι Οθωμανοί ανήγειραν τον υπόλοιπο πύργο, που εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα. 

Φάρος Χανίων

Οι φάροι στην Ελλάδα μετά το 15ο αιώνα

Πλούσιο ιστορικό υλικό, που προήλθε από τη χαρτογράφηση του Αρχιπελάγους του Ιονίου και της Κρήτης, διασώζει µέσα του τις πληροφορίες, που επιτρέπουν την ιστορική αναπαράσταση ενός υποτυπώδους συστήµατος φωτισµού των λιµανιών και των ακτών κατά τον 17 ο, τον 18ο και τον πρώιμο 19ο αιώνα. Προκύπτει ότι από το 1650 υπήρχαν φάροι στα νερά του Αρχιπελάγους και της Κρήτης. Οι φάροι αυτοί κάλυπταν τα µεγάλα  λιµάνια εκείνης της εποχής όπως της Χίου (1420) ,της Ρόδου (1490),της Μυτιλήνης (1782) και πολλά λιµάνια της Κρήτης.

Φάρος Ηράκλειου

Φάρος Ρόδου

Πλησιάζοντας στον 19ο αιώνα οι ανάγκες της ναυτιλίας επέβαλαν όπως και σε όλη την Ευρώπη οργανωµένο δίκτυο φάρων . Στα νερά του Αιγαίου γύρω στα 1800 στις εισόδους των λιµανιών της Χίου ,της Μυτιλήνης , της Ρόδου ,των Χανίων , του Ηρακλείου , του Πειραιά , στοΈµβολο Θεσσαλονίκης και στη Μεθώνη από την πλευρά του Ιονίου , λειτουργούσαν φάροι µε διαφορετική µεταξύ τους λειτουργία και µορφή.

Κάβο Μαλιάς

Ο φάρος της Πάτρας

  

Παράλληλα µε την αγγλική κατοχή των Επτανήσων ,µια αλυσίδα από φάρους καλύπτει µέσα σε λίγες δεκαετίες το σύνολο των νησιών. Πρόκειται για τους πρώτους φάρους στον Ελλαδικό χώρο που κτίζονται µε συστηµατικό σχεδιασµό σύµφωνα µε τις προδιαγραφές του υπόλοιπου Ευρωπαϊκού δικτύου.Οι Άγγλοι άρχισαν κτίζοντας τους δύο φάρους της Κέρκυρας την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα και στη συνέχεια τους φάρους στο Γάιο και στη Λάκκα των Παξών το 1825. 

Το δίκτυο απλώθηκε στη συνέχεια καλύπτοντας το κανάλι της Λευκάδας ,το Βαθύ της Ιθάκης ,τις άκρες του κόλπου του Αργοστολίου στην Κεφαλονιά µε δύο φάρους, το Κρυονέρι Ζακύνθου και τέλος τις νησίδες Στροφάδες. Το 1850 άναβαν συνολικά 15 φάροι στα νησιά του Ιονίου, όταν στην ελεύθερη Ελλάδα υπήρχαν µόνο 9. Εδώ κυριαρχούν τα στρογγυλά πετρόκτιστα κτίσµατα µε αποκλειστική χρήση φάρου. 

Φάρος Ιθάκης(Βαθύ)

Φάρος Κέρκυρας

Ο φάρος των Οινουσών

Φάρος Λάκκας Παξών

Οι 10 ομορφότεροι φάροι της Ελλάδας

   Ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα μνημεία που δίνουν το στίγμα της Ελλάδας και την περίοπτη θέση που κατείχε ανέκαθεν η χώρα μας στην παγκόσμια ναυτική ιστορία αργοσβήνει, παραδομένο στη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη. Στο ελληνικό φαρικό δίκτυο ανήκουν 120 πέτρινοι παραδοσιακοί φάροι, η κατασκευή των οποίων χρονολογείται μετά την Επανάσταση του 1821. Είχαν σχεδιαστεί ώστε πέραν της φωτιστικής πηγής τους να διαθέτουν και ανάλογους χώρους για τη διαμονή του φαροφύλακα αλλά και για την αποθήκευση πετρελαίου.

1.Άνδρος

   Ο φάρος Τουρλίτης στην Άνδρο, συγκαταλέγεται στους πιο όμορφους και μοναδικούς φάρους. Χτίστηκε το 1887 πάνω σε βράχο μέσα στη θάλασσα. Πρόκειται για τον μοναδικό φάρο που έχει κατασκευαστεί μέσα στη θάλασσα.

2. Κεφαλονιά(Φανάρι Αγίων θεοδώρων Αργοστολίου)

    Όταν το νησί τελούσε υπό αγγλική διοίκηση, λίγα χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, στους Αγίους Θεοδώρους της Κεφαλονιάς χτίστηκε ο συγκεκριμένος φάρος, ο πύργος του οποίου έχει ύψος 8 μέτρα. Στα μέσα του 20ου αιώνα καταστράφηκε από σεισμό, αλλά ξαναχτίστηκε όπως ακριβώς ήταν.

3. Αντικύθηρα

  Στο νοτιότερο μέρος του νησιού, στο ακρωτήριο Απολυτάρες, χτίστηκε πριν 85 περίπου χρόνια ο συγκεκριμένος φάρος, που τότε συγκαταλεγόταν στους μεγαλύτερους φάρους πετρελαίου, ενώ μπορούσε κανείς να τον φτάσει μόνο με βαρκάκι.

4. Ναύπακτος

5. Χανιά

   Από τους παλαιότερους φάρους επί ελληνικού εδάφους, αυτός του παλιού ενετικού λιμανιού των Χανίων μετρά σχεδόν μισή χιλιετία παρουσίας στην κρητική γη, χτισμένος κατά τον Μεσαίωνα, όταν οι Ενετοί κυριάρχησαν στην Κρήτη. Βέβαια, την σημερινή του μορφή την πήρε με την πάροδο των αιώνων, και καθώς το νησί άλλαζε χέρια. Τελικά, οι Αιγύπτιοι επισκεύασαν τον φάρο κατά τον 19ο αιώνα, και του έδωσαν την μορφή μιναρέ, με εσωτερική σκάλα και γυάλινο πυργίσκο.

6. Λευκάδα

  Σε μια άλλη γωνιά του Ιονίου, και συγκεκριμένα στην τελευταία, πιο νότια γωνιά της Λευκάδας, το Κάβο Δουκάτο καμαρώνει  για τον φάρο του. Τα λευκά βράχια που τον φιλοξενούν έχουν μεγάλη και τραγική ιστορία, που περιλαμβάνει ανθρωποθυσίες στην αρχαιότητα και αυτοκτονίες ερωτευμένων στο Μεσαίωνα. Σήμερα, αποτελεί καλή ιδέα για θέαση ηλιοβασιλέματος, μετά από ένα μπάνιο στο Πόρτο Κατσίκι.

7. Λουτράκι

   Το ακρωτήριο Μελαγκάβι βρίσκεται κοντά στο Λουτράκι, ενώ ο φάρος που στέκεται περήφανα στην άκρη του είναι 105 ετών.

8. Ρόδος

  Στον Άγιο Νικόλαο της Ρόδου, και μέσα στο Κάστρο, οι Γάλλοι έχτισαν τον 19ο αιώνα το συγκεκριμένο φάρο.

9. Ταίναρο

   Στο Ακρωτήριο Ταίναρο βρίσκεται ο εμβληματικός Φάρος του Ταινάρου στη Λακωνική Μάνη που χτίστηκε από τους Γάλλους το 1882 και σηματοδοτεί το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας.

10. Σαντορίνη

       Ο φάρος στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης κατασκευάστηκε το 1892 από τη Γαλλική Εταιρεία Φάρων. Το ύψος του πύργου του είναι 10 μέτρα.